وی تا کنون مدیریت مراکز مهمی همچون مرکز تحقیقات و آموزش دانشگاه سند ، ریاست دانشگاه سند ، معاون وزارت آموزش عالی ، ریاست کمیسیون ملی تاریخخو فرهنگ ، ریاست دانشگاه بین المللی اسلامی اسلام آباد ، مشاورت سازمان ملی هجره را عهدار بوده است و در حال حاضر به عنوان استاد ممتاز کرسی آی. آی . در دانشگاه سند حیدر آباد مشغول می باشد .

از جمله ی فعالیتهای نگارشی وی می توان به تصحیح مثنوی بیگلارنامه (فارسی ) ، سروده ی ادارکی بیگلاری ، فتح نامه سند معروف به چچنامه ( فارسی ) ، جواهر لغات ، باقیات از احوال کلهورا (فارسی ) ، تاریخ بلوچی ( فارسی ) غرة الزیجات (عربی ) اشاره نمود .

مجموعه ی حاضر که کتابخانه ی شخصی دکتر نبی بخش خان بلوچ بوده است در حال حاضر به آرشیو سند در کراچی پاکستان منتقل شده است . [1]

فهرست این کتابخانه تا کنون دوبار آنهم به همت دکتر خضر نوشاهی منتشر گردیده است بار اول در نشریه ی گروه اردو دانشگاه سند جام شورو به نام تحقیق در سال 99-1998 م ، شماره ی 12-13 و بار دوم همان فهرست با نظم و اسلوب بهتری به سال 2004 م در تهران توسط نشر فهرستگان منتشر گردید .

درباره فهرستنگار :

فهرست حاضر توسط دکتر خضر عباسي نوشاهي تهیه گردیده است وی در  8 مارس 1952 م در چنبل، پاكستان بدنیا آمد و  دکترای خود را  از دانشگاه همدرد، كراچي دریافت نموده است .

به گفته ی  دکتر عارف نوشاهی در مقدمه ی فهرست حاضر دکتر خضر نوشاهی یکی از معدود کسانی در پاکستان است که از سال های ممتد با نسخه های خطی سرو کار دارد .

وی از سال 80-1975 م همکاری نزدیک خود را با استاد احمد منزوی در تهیه فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان آغاز نمود و گزارش صدها نسخه به نام او در دوره 14 جلدی فهرست مشترک ثبت شده است .

دکتر خضر نوشاهی در سالهای 98-1991 رئیس بخش مخطوطات بیت الحکمة دانشگاه همدرد بوده است

از وی تا کنون فهارس زیر به چاپ رسیده است :

1. گنجینه شوق : فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه دکتر نواز علی شوق ، کراچی ، 1413 ق / 1993 م ، کافی پبلی کیشن ، کراچی ، 8+ 144 ص .

2. فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشگاه پنجاب ، لاهور- گنجینه آذر . اسلام آباد : مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان ، 1365 ش / 1986 م ، 16+592 .

3. بخش مخطوطات بیت الحکمة ، دانشگاه همدرد [ کراچی ] . فکر و نظر:[2] ج 35 ، ش 3-2 ، جمادی الثانی – ذيقعده 1418 / 1998 م ، 224 ص .

4. فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه همدرد کراچی . اسلام آباد : مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان ، 1368 ش / 1988 م ، 23+247 ص .

5. فهرست ذخیره مخطوطات دکتر نبی بخش خان بلوچ مخزونه سندهـ آرکائیوز کراچی . تحقیق ، نشریه بخش اردوی دانشگاه سند ، جام شورو ، ش 13-12 ، 99-1998 م ، صص 928-837 .

درباره فهرست :

این فهرست در بردارنده 247 نسخه خطی عربی ( 48 ) و فارسی( 185 )  است ، که از نفایس عربی می توان به کتاب تجهيز الجنازة لفوز السعادة ، اثر حامد بن کمال الدین بوبکانی ، تألیف در 1099 ق ، [3]ترجمه درهم الکیس ، متن از بوبکانی [4]، النهمة في الوصول الی عالی مقامات الصديقين اثر زین الدین الخوافی کتابت در 899 [5]و در بخش فارسی به کتاب اسامی الأدویة اثر عبدالفتاح نمکین [6]، خزانة المصلی أکبر اثر سيد حامد بخارائی [7]، دیوان نگار نوشته میر غلام محمد خان متخلص به نگار[8] اشاره نمود .

فهرست مطالب این کتاب به شرح زیر است :

§        پیش گفتار ویراستار

§        مقدمه

§        الف . دست نویس های عربی

§        ب . دست نویس های فارسی

§        فهرست اختصارات و منابع

§        نمایه ها

§        نام مؤلفان / شارحان / مترجمان / سرایندگان

§        نام کاتبان

§        خطوط دست نویس ها

§        محل کتابت دست نویس ها

§        نمایه سال شماری کتابت دست نویس ها

§        نمایه مهرها و یادداشت های مالکیت

§        نمایه موضوع

§        نمایه بخش بندی دست نویس ها

§        نمایه آغاز دست نویس ها

§        نمایه انجام دست نویس ها

• نمایه انجامه دست نویس ها

توضیحاتی در مورد فهرست حاضر ( وبلاگ بیاض )

برای خرید کتاب بر روی این خط کلیک کنید . ( سایت ایران بین )

بررسی فهرست :

فهرست حاضر متأسفانه از جهت دقت نمره ی خوبی دریافت نمی کند و مفهرس ارجمند کمال صبر و حوصله در بررسی نسخه های خطی  که لازمه ی کار فهرستنگاری می باشد را  جهت تکمیل و ارائه ی فهرست به خرج نداده است اشکالات فراوانی در دو بخش مختلف کتابشناسی و نسخه شناسی فهرست حاضر به چشم می خورد که این حقیر ترجیحا و از باب اینکه اضافاتی نیز بر برخی از مطالب این فهرست داشته ام بعد از ذکر اجمالی این اشکالات با استفاده از شماره ی مسلسل خود فهرست عنوان کتاب را آوره و بعد از آن به رفع اشکال و یا ایراد تکمله های خود می پردازم و در انتها نیز منابع مفیدی جهت برررسی های بیشتر به خوانندگان معرفی می نمایم .

در اینجا متذکر می گردم که در این یادداشت صرفا به بررسی بخش عربی فهرست حاضر پرداخته ام و در آینده نیز بخش فارسی فهرست مورد مطالعه قرار خواهد گرفت .

 اشکالات کلی این فهرست به قرار زیر است :

1. عناوین مجعول : ش : 1 عنوان این کتاب أبوالمکارم نامیده شده است و حال آنکه این کتاب شرحی است بر النقایه تألیف أبوالمکارم بن عبدالله بن محمد ، عنوان نسخه ی شماره 36 کيدانی آمده است و حال آنکه عنوان این کتاب در منابع کتابشناسی الکیدانية في الفقه آمده است .

2. نسخه های مجهول المؤلف : از 44 عنوان نسخه ی عربی مؤلفین 11 عنوان آن مجهول مانده است که این حقیر با دفتی که نموده ام مؤلفین 4 عنوان آنرا شناسایی نموده ام : شماره های : 1 ، 8 ، 15 ، 25  و صد البته رعایت نکاتی چون معرفی فصول و ابواب کتاب ، موضوع ، آغاز و انجام مناسب خود باعث می گردید که شناسایی عناوین مجهول دیگر نیز آسانتر نماید .

3. موضوع بندی : متأسفانه در بسیاری از نسخه های موضوع کتاب مشخص نگردیده است .

4. عدم اشاره به سنه ی وفات مؤلف : در شماره های 3 ، 5 ، 11 ، 16 ، 18 ، 19 ، 28 ، 32 ، 34 ، 37 ، 42 ، 44 به سال وفات مؤلف اشاره ای نشده است و همچنین در شماره ی 43 سنه ی وفات اشتباه می باشد .

5. فقدان کتابشناسی : این نقیصه تقریبا در تمامی نسخه ها بنوعی به چشم می خورد . و حتی مؤلف از ذکر فصول و ابواب و یا محتوای کتاب خاصه در نسخه های مجهول بسیار بخل ورزیده است و در بسیاری نیز از ذکر منبعی در باب کتابشناسی نسخه خودداری نموده است .

6. آغاز و انجام : متأسفانه مفهرس ارجمند تنها به ارائه ی آغاز نسخه ها اکتفا نموده است- به جز نسخه ی شماره 39 -  و حال آنکه ارزش ذکر انجام نسخه ها در معرفی و شناسایی نسخه های کمتر از ذکر آغاز نمی باشد .

7. عدم اشاره به چاپ : اشاره به چاپ نسخه های چاپ شده از لازمات کار یک فهرستنگار برای معرفی یک نسخه می باشد که کار را برای محققین آسانتر می کند .

8. ابعاد نسخه : در بخش نسخه شناسی در هیچکدام از نسخه ها اشاره ای به ابعاد نسخه و نوع جلد و کاغذ نشده است .

الف . دست نویس های عربی

1|| أبوالمکارم : عنوان کتاب اشتباه بوده و این کتاب از شروح النقاية در فقه حنفی است که مؤلف آن أبي المکارم بن عبدالله بن محمد بوده که در رجب سال 907 قمری آنرا به پایان رسانیده است .

 [ کشف الظنون :2/197 ]

2|| ایساغوجی : کتابی است در علم منطق و مؤلف آن اثیر الدین مفضل بن عمر أبهری در سنه ی 660 قمری وفات نموده است ، نسخه ای از این کتاب به تاریخ کتابت 820 قمری به شماره ض 28688 در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است .

[ دائرة المعارف بزرگ اسلامی :6/586 ؛ فهرست آستان قدس رضوی :24/20 ]

3|| بشارة الحبیب في فضل الغريب :در موضوع حدیث و نوشته ی عبدالوهاب بن ولی الله متوفی سنه ی 1001 قمری است .

[ معجم المؤلفین : 6/231 ]

5|| تحفة المحبين في شرح الأربعين : تألیف محمد حیاة بن إبراهیم السندي المدني متوفی سنة 1163 ق است . این کتاب شرح بر اربعين نَوَوی می باشد .

 [معجم المولفين ۳/‎۲۷۱.؛ سلک الدرر ۴/‎۳۴.؛ فهرس الفهارس ۱/‎۲۶۵،۲۶۴.؛ ايضاح المکنون ۱/‎۴۱۳.؛ الأعلام : 6/111 ؛  فهرس التيمورية ۴/‎۱۵۱.؛ هدية العارفين ۲/‎۳۲۷. الأعلام :6/11 ]

8|| التوضیح في حلّ غوامض التنقیح : شرح عبيدالله بن مسعود معروف به صدر الشریعة ( م 747 ) می باشد که خود ماتن بوده و این شرح در لکهنو به سال 1312 قمری به چاپ رسیده است .

 [کشف الظنون : 1/496 ؛  هدیة العارفین : 1/650 ؛ معجم المؤلفین : 1/650 ؛ معجم المطبوعات العربیة : 1/636 و 2/1199 ؛ الاعلام ۴/۱۹۷-۴/‎۳۵۴.؛ ريحانه ۳/‎۴۳۳.؛ الکني و الالقاب ۲/‎۴۱۵.؛ لغتنامه دهخدا، عبيدالله ‎۹۶.؛ فرهنگ بزرگان ‎۳۳۰.؛ مفتاح السعاده ۲/‎۵۹.؛ مولفين کتب چاپي فارسي و عربي ۴/۳۹-‎۴۰.]

11|| جمع الوسایل في شرح الشمایل : نوشته ی علي بن محمد سلطان قاری ( م 1016 ق ) این کتاب قبلا به چاپ رسیده است .

• قاهرة : مکتبة و مطبعة مصطفی البابي الحلبي ، 1228 ق

• مصر : بی نا ، 1290 ق

• بيروت : دارالمعرفة ، بی تا

• قاهرة : دار احیاء الکتب العربی ، 1317 ق

[ کشف الظنون : 2/106 ؛ هدیة العارفین : 1/752 ؛ معجم المطبوعات العربیة : 2/1792 ]

12|| حاشية علی شرح عقاید نسفی : آغاز این نسخه که مؤلفش نیز ناشناخته است با دو نسخه زیر مطابقت دارد :

• مدارک التنزیل و حقائق التأویل ، عبدالله بن أحمد النسفی ( م 708 ق )

• تحفة المقربین في شرح التجرید ، مصطفی بن إبراهیم از شاگردان ملا محمد باقر خراسانی به فارسی در دو باب به سال 1068 قمری نگارش یافته است .

[ الذریعة : 3/470 ؛ کشف الحجب والإستار : 107 ]

14|| درهم الکيس : این کتاب منختبی از کتاب تجهیز الجنائز بوبکانی است

15|| ذخیرة العقی : نوشته ی یوسف بن جنید التوقاتي  يا توقادي الرومي ( م 903 ق )               معروف به أخي الچلبي وی تألیف این شرح را در سال 891 قمری آغاز نموده و بعد از ده سال آنرا به پایان رسانیده است .  

[ کشف الظنون : 1/823  و 2/2022؛  هدية العارفين : 2/563 ؛ الاعلام : 8/223 ؛ معجم المولفين ۴/‎۱۵۱ و ۱۳/‎۲۸۶.؛ اعلام ۸/‎۲۲۳ و ۹/‎۲۹۶.؛ فهرس مکتبه الازهر ۲/‎۱۵۸؛  مداخل المولفين و الاعلام العرب حتي عام ‎۱۲۱۵ق-‎۱۸۰۰م ۱/‎۴۹.]

18|| الرسالة من تیسیر القادر القدیر في تفسير قوله تعالی انا ارسلناک شاهدا و مبشرا و نذیرا : نوشته ی ابراهیم بن محمد بن عیسی برهان الدین الميمونی ( م 1079 ق )

[معجم المولفين ۱/۶۸، ‎۱۰۳.؛ الاعلام ۱/۶۴، ‎۶۷.؛ ريحانه ۶/‎۸۲.؛ لغتنامه دهخدا، ميموني ‎۳۲۳.؛ فرهنگ بزرگان اسلام و ايران ‎۱۸.؛ خلاصة الاثر ۱/‎۴۵.؛ صفوة من انتشر ‎۱۴۵.؛ بروکلمان ۲/‎۳۰۷.؛ رحلة العياشي ۱/‎۱۲۶.؛ هدية العارفين ۱/‎۳۲.؛ نشر المثاني ۱/‎۲۷۷.؛ فهرسن ازهرية ۱/‎۶]

25|| شرح فقه الأکبر : نوشته ی احمد بن محمد المغنيساوی الرومي ، ( م ح 1090 ق )  وی این شرح را در سال 939 قمری به پایان رسانیده است .

[ کشف الظنون : 2/1287 ؛ هدیة العارفین : 1/162 ؛ الأعلام : 1/243 ؛ مولفين کتب چاپي (فارسي - عربي) ۶/‎۲۶۴؛ الموسوعة الميسرة في تراجم ائمة التفسير و الاقرار و النحو و اللغة ۱/‎۳۷۴.]

26|| الشرح للشمة في الميزان : نوشته ی علاء الدين بن معین الدين منکوری نهروالی قاضی منکور این کتاب در علم منطق نوشته شده است .

28|| غاية الکمال في بيان أفضل الأعمال : عنوان این کتاب عين الکمال نیز آمده است و عنوان دقیق مؤلف آن علی بن حسام الدين بن عبدالملک بن قاضی خان متقی برهان پوری ( م 975 ق ) می باشد .

[ دانشنامه ادب فارسي در شبه قاره (هند، پاکستان، بنگلادش) ۴/‎۱۸۲۵.؛ اخبار الاخيار ‎۲۶۳.؛ اردو دائره معارف اسلاميه ۱۸/‎۵۰۴.؛ تاريخ ادبيات مسلمانان پاکستان و هند ۲/‎۶۳۲.؛ تاريخ تفکر اسلامي در هند ‎۱۴۶.؛ تاريخ نظم و نثر در ايران ۱/‎۴۰۲.؛ تذکره علماي هند ‎۱۴۶]

31|| القول الجميل في بيان سواء السبيل : این کتاب در سال 1329 قمری در لاهور  و همچنین در کانپور به سال 1917 م به چاپ رسیده است . اسماعیل پاشا سنه ی وفات مؤلف را 1180 قمری ذکر نموده است .

[ ایضاح المکنون : 2/248 ؛ هدية العارفین : 1/177 ؛ الأعلام : 1/149 ؛ معجم المؤلفین : 4/292 ]

34|| الوجوه والنظائر في القرآن : تألیف حسین بن محمد الدامغاني ( م 478 ق ) می باشد . این کتاب با عنوان قاموس القرآن إصلاح الوجوه والنظائر نیز آمده و در سال 1970 م توسط عبدالعزیز سيد الأهل در دارالعلم للملایین بیروت به چاپ رسیده است .

[ هدية العارفين 1/310 ،  تاريخ الأدب العربي 6/288 ، الأعلام 6/276 ،  معجم المخطوطات المطبوعة 3/82 ،  معجم المفسرين 2/579 ،  معجم المعاجم 20 .]

35|| کتاب المنج المبين في شرح الأربعین للفاکهانی : عنوان کتاب اینگونه است "المنهج المبين في شرح الأربعين " این کتاب در حقیقت شرحی است بر أربعین نووی که عمر بن علی بن سالم معروف به فاکهانی ( م 734 ق ) آنرا تألیف نموده است .

[هدية العارفین : 1/789 ؛ الأعلام : 5/56 ؛ معجم المؤلفین : 7/299 ؛  حسن المحاضره ۱/‎۴۵۸؛ شذرات الذهب ۶/۹۶، ‎۹۷ و ۸/‎۱۶۹؛ الديباج المذهب ۲/‎۸۰؛ شجرة النور الزکيه ۳/۱۸۷، ‎۲۰۴؛ الدرر الکامنه ۳/۱۸۷، ‎۲۵۴؛ بغية الوعاة ۲/‎۲۲۱؛ الجامع، جامع شمل اعلام المهاجرين المنتسبين الي اليمن و قبائلهم ‎۴۰۸؛ درة الحجال في غرة اسماء الرجال ‎۳۸۰]

36|| کيدانی : عنوان اصلی این کتاب " الکيدانية في الفقه " می باشد که تألیف لطف الله نسفی کیدانن ( م 750 یا حدود 900 ق ) در موضوع فقه حنفی است ، از این کتاب خلاصه ها و شروح و ترجمه های مختلفی موجود می باشد که برای اطلاع بیشتر می توانید به منابع زیر مراجعه نمایید . این کتاب در سال 1327 قمری به همراه سه شرح معراج المؤمنین في أهل علیین نوشته سر هندی و شرح خلاصة الکيدانی قاسمی و شرحی مجهول المؤلف  در آستانه و همچنین در سال 1300 قمری در دهلی و در سال 1893 قمری به عربی و فارسی در تاشکند به چاپ رسیده است ..

[کشف الظنون : 2/1229 و 1802 ؛ ایضاح المکنون : 2/544 ؛ هدیة العارفین : 1/631 ؛ و 2/244 و 415 ؛ معجم المطبوعات العربیة : 1/1052 و 2/1580 ؛ معجم المؤلفین : 8/156 ؛ فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه ملي عشق‌آباد ترکمنستان ‎۳۱؛ فهرست انستيتوي فارسي تاجيکستان ۲/‎۱۸۵؛ فهرست ظاهرية( فقه : 2/127 ؛ مولفين کتب چاپي فارسي و عربي ۵/‎۱۳۷. ]

37|| مختصر أبي القاسم الرافعي : نام این کتاب در اصل مختصر المحرر في الفروع می باشد که نوشته ی عبدالکریم بن محمد بن عبدالکریم بن الفضل الرافعی القزوینی ( م 623 ق ) و صاحب کتاب التدوين في أخبار القزوین می باشد .

يحیی بن شریف النووی ( م 676 ق ) با عنوان المنهاج این کتاب را مختصر نموده و علی بن محمد الناجی یا الباجي ( م 714 ق ) و همچنین محمود بن محمد الاصفهیدی با عنوان الایجاز این کتاب را مختصر نموده اند .  این کتاب توسط شهاب الدین احمد بن یوسف السندی  ( م 907 ق ) شرح شده است .

[ کشف الظنون : 2/1612و1613 ؛ هدیة العارفین : 1/609 ؛ الاعلام : 4/55 ]

41|| منتخب فتوحات مکية : از این کتاب منتخبات چندی سراغ دارم که از آنجمله فوائد منتخبة عبدالرحمن بن محمد انطاکی ( م 858 ق ) و منتخب فتوحات المکية نوشته ی فیض کاشانی عليه الرحمة

[ الذریعة : 22/418 ؛ فهرست خود نوشت فیض کاشانی : 105 و 267]

43|| النهمة في الوصول الی عالی مقامات الصديقين : تألیف : محمد بن محمد بن علي خوافي ( م 838 ق )

[ دانشنامه ادب فارسي در افغانستان ۳/‎۴۹۰؛ المنجد في الاعلام /‎۲۷۴؛ فرهنگ سخنوران /‎۲۵۱؛ رياض‌العارفين ‎۸۲؛ قاموس‌الاعلام، د /‎۲۴۴۴؛ روز روشن ۳۳۵ ،‎۲۷۶.؛ هفت اقليم /‎۵۲۲؛ معجم الفلاسفة ‎۲۵۱؛ از سعدي تا جامی ‎۴۳۱؛ تاريخ نظم و نثر ‎۲۶۴؛ دايرةالمعارف فارسي ۱/‎۱۲۰۱]