| اولین بار با کتاب " یادداشتهای مینوی " بود که با مجتبی مینوی آشنا شدم ، از همان موقع ارادتی خاص به این مرد بزرگ پیدا نمودم ، هر اهل فنی با مطالعه ی این مجموعه ی یادداشت ها پی به خبرویت مینوی در ادب فارسی و عربی و عشق و علاقه ی وافر وی به میراث مکتوب ایرانی و اسلامی پی خواهد برد . |
قصد جمله پراکنی درباره ی تسلط مینوی بر علوم مختلفه را ندارم و هدفم از این یادداشت صرفا روشن کردن گوشه ای از تلاشهای عاشقانه ی مینوی در عرصه ی میراث مکتوب ایرانی و اسلامی است .
فعالیتهای مینوی در عرصه ی میراث مکتوب را به طور کلی می توان به سه دسته تقسیم نمود :
1. تصحیح ميراث مکتوب :
مینوی با دقتی موشکافانه کتب مهمی را از کنج تاریک کتابخانه ها گلچین نموده و همت بر تصحیح آنها می گمارد ، البته گشاده دستی وی آنقدر مثال زدنی و ارزشمند است که گاه نسخه هایی را مشترکا به تصحیح می رسانید و گاه نسخه هایی را که به مشقت بدست آورده بود به دست دیگر دوستان برای تصحیح می سپارد ، سه نکته ی قابل توجه در تصحیحات مینوی وجود دارد که تصحيحات وی را در زمره ی تصحيحات معتبر قرار می هد ، اول انتخاب نسخ معتبر ، دوم انتخاب روش علمی و انتقادی در تصحیح متون ، سوم دقت نظر در تنظیم عبارات و صفحه بندی و حروفچینی
کتب زیر حاصل تلاشهایی مینوی در این عرصه است :
1. دیوان ناصر خسرو ، با همكاری دكتر مهدی محقّق، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1353.
2. شاهنامه فردوسی ، با همكاری عباس اقبال آشتیانی، تهران، بروخیم، ج1، 1313.
3. نوروزنامه : تألیف خیام نیشابوری، تهران، 1312.
4. ویس و رامین : سرودة فخرالدین اسعد گرگانی، تهران، بروخیم، 1314.
5. رساله در امر مالیات : تألیف خواجه نصیرالدین طوسی، با همكاری ولادیمیر مینورسكی (مندرج در Bsoas 1940 م ـ 1321).
6. مصنّفات افضل الدین مرقی كاشانی، با همكاری یحیی مهدوی، انتشارات دانشگاه تهران، ج1، 1330، ج2، 1337.
7. عیون الحكمه : تألیف ابن سینا، تهران، دانشگاه تهران، 1333.
8. تحریمة القلم : از سنائی غزنوی (مندرج در فرهنگ ایران زمین، ج5، 1335)
9. السعادة و الاسعاد (چاپ عكسی از روی خط مینوی): تألیف ابوالحسن عامری، ویسبادن، 1336.
10. كلیله و دمنه : ترجمه و انشای نصرالله منشی، تهران، دانشگاه تهران، 1343.
11. سیرت جلال الدین مینكبرنی : تألیف شهاب الدین محمد خرندزی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1344.
12. تنسوق نامه یا طب اهل ختا: تألیف رشیدالدین فضل اللّه همدانی، تهران، دانشكدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 1350.
13. وقفنامة ربع رشیدی (چاپ عكسی): تألیف رشیدالدین فضل الله همدانی، با همكاری ایرج افشار، تهران، انجمن آثار ملی، 1350.
14. احوال و اقوال شیخ ابوالحسن خرقانی به ضمیمة منتخب نورالعلوم، تهران، انجمن آثار ملی، 1354.
15. نامة تنسر : با همكاری محمد اسمعیل رضوانی، تهران، خوارزمی، 1354.
16. اخلاق ناصری : تألیف خواجه نصیرالدین طوسی، با همكاری علیرضا حیدری، تهران، خوارزمی، 1356.
17. البلغه : تألیف ادیب یعقوب كردی نیشابوری، با همكاری فیروز حریرچی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 135.
18. داستان سیاووش از شاهنامه فردوسی، تهران، مؤسّسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363.
2. تهیه میکروفیلم :
مینوی با بررسی نسخه های خطی کتابخانه های ترکیه ، موزه بریتانیا ، دیوان هند، دانشگاه کمبریج ، دانشگاه آکسفورد ، ادینبورگ و چستربیتی ، حدودا 15000 نسخه ی خطی را مورد مداقه قرار داد و از آن ميان عکس و میکروفیلمهای فراوانی از آن نسخه ها تهیه نموده و به ایران فرستاد که حاصل این تلاش را می توان در فهرست میکروفیلمهای کتابخانه مرکزی دانشگاه ، کتابخانه ملی و کتابخانه ی شخصی اش نظارگر بود . در واقع می توان گفت هسته ی اولیه بخش میکروفیلمهای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران را که مجموعه ای کم نظير می باشد ، میکروفیلم هایی تشکیل داده اند که مینوی تهیه نموده بود .
3. فهرست نگاری این فهرست استاد مینوی اقدام به فهرستنویسی نسخه های خطی دیگر کتابخانه های کشور انگلیس و ترکیه نیز نموده اند که با کمال تأسف بیشتر این فهارس تا این لحظه به صورت مخطوط باقی مانده است . استاد ایرج افشار در باب دقت نظر مرحوم مینوی در برخورد با نسخه های خطی می گوید :
در ایام اقامت مرحوم مینوی در انگلیس، آربری [1] پیشنهاد همکاری در تنظیم فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانه چستر بیتی [2] را به مینوی می دهد و حاصل این همکاری سه جلد فهرست منتشر شده در سال 1959 میلادی است،البته در این کار اشخاصی چون بلوشه [3]، روبینسون [4]، و ویلکنسون [5] نیز سهیم بوده اند .
" مینوی تنها به دیدن نسخه و تشخیص خوب بودن آنها اکتفا نکرد چون عالم بود و دوستدار راستین علم ، یک یک نسخ را به طریق علمی و با وسواس و دقت خاص خویش در مطالعه می گرفتتو نکته ها و دقایقی را که در هر یک تازه می یافت به اسلوب صحیح عالمانه بر روی اوراق مستقل یادداشت می کرد و بدین طریق مجموعه های کثیر و متعدد یادداشت و نوشته و منقولات از نسخ ترکیه فراهم کرد که خود خزانه ای است از معرفت و تحقیق و دریایی است از اطلاعات عالی و مهم در زمینه مباحث ایران شناسی و معارف اسلامی و طبعا مکمل آنچه در دوران اقامت در انگلستان فراهم کرده بود . [6]
مینوی سه بار به ترکیه سفر نموده است بار اول بین سالهای 1318 - 1324 شمسی که ریاست دبستان ایرانیان به وی واگذار شد و بار دوم در سال 1330 که برای شرکت در کنگره مستشرقین به استانبول رفت و بار سوم در سال 1334 شمسی تا سال 1340 شمسی که به سمت رایزن فرهنگی به ترکیه پای گذاشت .
استاد ايرج افشار در باب تجسس مينوی در کتابخانه های ترکيه می گويد :
| " در کتابخانه های آن کشور سه شخص عالم بیش از هر کس دیگر از سر حوصله و تجسس به جستجوی علمی و دقیق پرداخته اند و آن سه نفر عبارتند از : هلموت ریتر آلمانی ، احمد آتش ترک و استاد علامه بزرگوار و نادر المثال مجتبی مينوی ایرانی که روانش شاد باد . "[7]
| ||
|
|
| |
شايان توجه است که افراد ديگری چون حاجی خلیفه ، اسماعیل پاشا ، احمد تيمور ، فؤاد سزگين ، رمضان ششن و در نهايت از ايرانيان مرحوم سيد عبدالعزیز طباطبائی و استاد توفیق سبحانی نیز از جمله ی بزرگانی بوده و هستند که در خزائن ترکیه به جستجو و بررسی نسخه های خطی پرداخته اند .
برخی از نتایج سفرهای مينوی و غور در کتابخانه ها در قالب مجموعه مقالاتی با عنوان " از خزائن ترکیه " در مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به چاپ رسیده که به قرار زیر است .
· از خزاین ترکیه . مجله دانشکده ادبیات تهران . سال 1335 ش ، ج 4 ، ش 2: 42-75 .
· از خزاین ترکیه . مجله دانشکده ادبیات تهران . سال 1335 ش ، ج 4 ، ش 3 : 53-89 .
· از خزاین ترکیه . مجله دانشکده ادبیات تهران . سال 1339 ش ، ج 7، ش 4 : 1-51 .
مینوی در مقالات متعدد خود در باب معرفی کتب مختلف به معرفی نسخه های خطی نفیسی که از آن کتابها ، مورد بررسی قرار داده بود می پرداخت .[8]
مينوی با صبر و حوصله و عشق و علاقه ای که در جستجوی نسخه های خطی مهم در کتابخانه های ترکیه به خرج داد توانست گنجینه های ارزشمندی از آثار قدما را از کنج تاریک کتابخانه های این شهر بیرون کشیده و به دست اهل تحقیق برساند .استاد ایرج افشار از باب نمونه می گوید :
" مگر نه آنست که ترجمان البلاغة رادویانی و سندبادنامه سمرقندی و ورقه وگلشاه عیوقی و کلیات سیف فرغانی که هرچهار از آثار ممتاز و مهم زبان فارسی است درین سی سال اخیر از زوایای فراموش شده کتابخانه های ترکیه به دست آمده است "
